نگبار، نامی که شاید برای بسیاری از ما یادآور داستان‌های ماجراجویانه و افسانه‌های کهن باشد، جزیره‌ای است که در قلب اقیانوس هند، جایی در نزدیکی سواحل شرقی آفریقا، خودنمایی می‌کند.
این مجمع‌الجزایر که بخشی از کشور تانزانیا است، نه‌تنها به خاطر سواحل بکر و آب‌های فیروزه‌ای‌اش، بلکه به دلیل تاریخ غنی و تأثیرات فرهنگی عمیقی که از اقوام مختلف، به‌ویژه ایرانیان، پذیرفته، مقصدی منحصربه‌فرد برای گردشگران و علاقه‌مندان به تاریخ است.
در این مقاله از جهانگرد تور، شما را به سفری به زنگبار می‌بریم؛ از موقعیت جغرافیایی و تاریخچه‌اش گرفته تا جاذبه‌های گردشگری و رد پای مهاجران ایرانی که هنوز هم در فرهنگ این جزیره زنده است.
زنگبار کجاست؟
زنگبار مجمع‌الجزایری در اقیانوس هند است که در فاصله 25 تا 50 کیلومتری از ساحل شرقی تانزانیا قرار دارد. این مجموعه شامل دو جزیره اصلی به نام‌های اونگوجا (که به‌صورت غیررسمی زنگبار نامیده می‌شود) و پمبا، به همراه چندین جزیره کوچک‌تر است.
شهر زنگبار، پایتخت این منطقه نیمه‌خودمختار، در جزیره اونگوجا قرار دارد و قلب تاریخی و فرهنگی این منطقه به شمار می‌رود.
زنگبار در نزدیکی شهر دارالسلام، پایتخت اقتصادی تانزانیا، واقع شده و به دلیل موقعیت استراتژیک خود در مسیرهای تجاری اقیانوس هند، قرن‌هاست که میزبان فرهنگ‌های مختلف بوده است.
نام زنگبار ریشه‌ای پارسی دارد. واژه “زنگ” در فارسی باستان به معنای سیاه و “بار” به معنای ساحل است. از این‌رو، زنگبار را می‌توان “ساحل سیاهان” یا “سرزمین سیاهان” ترجمه کرد.
این نام‌گذاری به حضور ایرانیان در این منطقه از دوران باستان، به‌ویژه از زمان هخامنشیان، اشاره دارد که با این جزیره دادوستد تجاری داشتند.
تاریخچه زنگبار؛ از هخامنشیان تا امروز
زنگبار از 500 سال پیش از میلاد مسیح پذیرای اقوامی از ایران، چین، آشور و یهود بوده است. این جزیره به دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش، به‌عنوان یک مرکز تجاری مهم در مسیر دریایی اقیانوس هند شناخته می‌شد.
تجار ایرانی، به‌ویژه از شهر شیراز، از قرن دهم میلادی نقش پررنگی در شکل‌گیری فرهنگ و تاریخ این جزیره داشتند. مهاجران شیرازی که به رهبری علی بن حسین شیرازی به زنگبار آمدند، امپراتوری زنج را پایه‌گذاری کردند که برای حدود پنج قرن بر بخش‌هایی از شرق آفریقا، از جمله زنگبار، حاکمیت داشت.
ورود پرتغالی‌ها و عمانی‌ها
در قرن پانزدهم میلادی، پرتغالی‌ها به رهبری واسکو دو گاما به زنگبار وارد شدند و این جزیره را به‌عنوان پایگاهی تجاری برای ارتباط با هند مورد استفاده قرار دادند. آنها بناهایی مانند نمازخانه و قلعه نظامی ساختند که هنوز بقایای برخی از آنها در جزیره دیده می‌شود.
اما در سال 1698، اعراب عمانی با کمک نیروهای بلوچ ایرانی، پرتغالی‌ها را از زنگبار بیرون کردند و در سال 1840 پایتخت سلاطین عمانی را از مسقط به این جزیره منتقل کردند. این دوره تأثیرات عمیقی بر فرهنگ و معماری زنگبار گذاشت.
دوره استعمار و استقلال
از اواخر قرن نوزدهم، زنگبار تحت نفوذ آلمان و سپس بریتانیا قرار گرفت. پس از جنگ جهانی اول، این جزیره رسماً تحت قیومیت بریتانیا درآمد. در سال 1963، زنگبار به استقلال رسید، اما به دلیل عدم واگذاری قدرت به بومیان سیاه‌پوست، کودتایی در سال 1964 رخ داد که منجر به اتحاد زنگبار با تانگانیکا و تشکیل جمهوری متحد تانزانیا شد. امروزه زنگبار منطقه‌ای نیمه‌خودمختار است که فرهنگ و هویت خاص خود را حفظ کرده است.
رد پای ایرانیان در زنگبار
یکی از جذاب‌ترین جنبه‌های زنگبار، تأثیر عمیق فرهنگ ایرانی بر این جزیره است. مهاجران شیرازی که در قرن دهم میلادی به زنگبار آمدند، نه‌تنها در تجارت و معماری، بلکه در فرهنگ، زبان و حتی رسوم محلی تأثیر گذاشتند.
آنها امپراتوری تجاری قدرتمندی ایجاد کردند که تا هند، چین و خاورمیانه گسترش یافت. این مهاجران بنادر، اسکله‌ها و ساختمان‌های تجاری ساختند که برخی از آنها هنوز در شهر سنگی زنگبار قابل مشاهده است.
حمام ایرانی کیدیچی
یکی از برجسته‌ترین آثار به‌جا‌مانده از ایرانیان در زنگبار، حمام کیدیچی است که به سبک معماری قاجاری ساخته شده و کتیبه‌هایی با اشعار پارسی در آن دیده می‌شود.
این حمام نمونه‌ای از هنر و معماری ایرانی است که در شرق آفریقا به یادگار مانده. متأسفانه، به دلیل ناهماهنگی‌های بین‌دستگاهی در ایران، مرمت این حمام به یک بنیاد آمریکایی سپرده شده، در حالی که مقامات زنگبار تمایل داشتند مرمتگران ایرانی این کار را انجام دهند.
جشن نوروز در زنگبار
یکی از رسوم ایرانی که در زنگبار ریشه دوانده، جشن نوروز است که در این جزیره با نام “مواکا کوگوا” شناخته می‌شود. اگرچه این جشن با نوروز ایرانی تفاوت‌هایی دارد و در فصل تابستان برگزار می‌شود، اما نشان‌دهنده نفوذ فرهنگی ایرانیان است. این جشن با موسیقی، رقص و آیین‌های محلی همراه است و هنوز هم در میان زنگباری‌ها محبوبیت دارد.
سایر آثار ایرانی
علاوه بر حمام و جشن نوروز، نشانه‌های دیگری از حضور ایرانیان در زنگبار دیده می‌شود. برای مثال، نانی به نام “نان ایرانی” که شباهت زیادی به نان لواش دارد، در این جزیره پخته می‌شود. همچنین کلماتی مانند “چرخانی” (به معنای چرخ خیاطی) و “ناخدا” در زبان محلی زنگباری‌ها رواج دارد. قبرستان‌های شیرازی‌ها و سکه‌هایی با نام‌های ایرانی نیز از دیگر نشانه‌های حضور پررنگ ایرانیان در این منطقه هستند.
جاذبه‌های گردشگری زنگبار
زنگبار به دلیل سواحل زیبا، تاریخ غنی و فرهنگ متنوع، مقصدی ایده‌آل برای گردشگران است. در ادامه به برخی از مهم‌ترین جاذبه‌های این جزیره می‌پردازیم.
شهر سنگی (Stone Town)
شهر سنگی، قلب تاریخی زنگبار، در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. کوچه‌های باریک و پرپیچ‌وخم این شهر، ترکیبی از معماری عربی، هندی، ایرانی و اروپایی را به نمایش می‌گذارد.
بناهایی مانند کاخ سلطان، خانه شگفتی‌ها (بیت العجیب) و بازار سابق برده‌فروشان از جاذبه‌های اصلی این منطقه هستند. خانه شگفتی‌ها که زمانی محل اقامت سلطان بود، اولین بنای مجهز به برق و آسانسور در شرق آفریقا محسوب می‌شود و اکنون به موزه تبدیل شده است.
سواحل زنگبار
زنگبار به سواحل شنی سفید و آب‌های شفاف اقیانوس هند شهرت دارد. ساحل نونگویی در شمال جزیره و ساحل پاجه در جنوب شرقی، از محبوب‌ترین مقاصد برای تفریحات آبی مانند غواصی و کایت‌سواری هستند.
جزیره چومبه نیز به دلیل صخره‌های مرجانی‌اش، بهشت غواصان است. اگر به دنبال آرامش هستید، ساحل جامبیانی با فضایی آرام و رستوران‌های محلی، گزینه‌ای عالی است.
جزیره زندان (چانگو)
جزیره زندان یا چانگو، که در فاصله 30 دقیقه‌ای از شهر سنگی قرار دارد، یکی از جاذبه‌های طبیعی زنگبار است. این جزیره که هرگز به‌عنوان زندان واقعی استفاده نشد، امروز به دلیل وجود لاک‌پشت‌های غول‌پیکر و امکان شنا با آنها، گردشگران زیادی را جذب می‌کند.
مزارع ادویه
زنگبار به “جزیره ادویه” معروف است و مزارع ادویه آن، مانند مزارع میخک، دارچین، جوز و فلفل سیاه، از جاذبه‌های اصلی گردشگری هستند. تورهای ادویه به گردشگران امکان می‌دهد با فرآیند کاشت و برداشت ادویه‌ها آشنا شوند و حتی از این ادویه‌ها به‌عنوان سوغاتی خریداری کنند.
فرهنگ و زندگی در زنگبار
زنگبار با جمعیتی حدود یک میلیون نفر، فرهنگی چندوجهی دارد که از ترکیب اقوام ایرانی، عربی، هندی و بومی سواحیلی شکل گرفته است. 98 درصد مردم این جزیره مسلمان هستند و زبان سواحیلی، همراه با عربی و انگلیسی، در میان آنها رواج دارد.
سبک زندگی مردم زنگبار با شعار “پوله پوله” (به معنای آرام آرام) شناخته می‌شود. این آرامش در رفتار و گفتار مردم، به‌ویژه در بازارهای محلی و کوچه‌های شهر سنگی، به‌وضوح دیده می‌شود.
یکی از ویژگی‌های جالب زنگبار، مفهوم متفاوت زمان است. به دلیل نزدیکی به خط استوا، روز در این جزیره از طلوع خورشید (حدود ساعت 7 صبح) آغاز می‌شود. این موضوع ممکن است برای گردشگران کمی گیج‌کننده باشد، اما بخشی از جذابیت زندگی در این جزیره است.
چگونه به زنگبار سفر کنیم؟
برای سفر به زنگبار، می‌توانید از طریق پرواز به دارالسلام، پایتخت اقتصادی تانزانیا، و سپس با قایق یا پرواز داخلی به جزیره برسید. قایق‌های تندرو از دارالسلام به زنگبار در حدود دو ساعت شما را به مقصد می‌رسانند.
بهترین زمان سفر به زنگبار ماه‌های خشک سال، یعنی ژوئن تا اکتبر و دسامبر تا فوریه است، که هوا گرم و بارندگی کم است. برای ورود به تانزانیا، ایرانیان نیاز به ویزای توریستی دارند که می‌توانند از طریق سفارت یا به‌صورت آنلاین درخواست دهند.
چرا زنگبار مقصدی خاص است؟
زنگبار نه‌تنها به دلیل زیبایی‌های طبیعی‌اش، بلکه به خاطر تاریخ و فرهنگ غنی‌اش، مقصدی است که هر گردشگری را مجذوب خود می‌کند.
از کوچه‌های پرپیچ‌وخم شهر سنگی گرفته تا سواحل آرام و مزارع ادویه، این جزیره تجربه‌ای متفاوت از سفر ارائه می‌دهد.
تأثیر عمیق ایرانیان در شکل‌گیری هویت زنگبار، از معماری و رسوم گرفته تا نام‌گذاری این جزیره، دلیلی است که این مقصد برای ما ایرانی‌ها جذابیت ویژه‌ای دارد. اگر به دنبال سفری هستید که تاریخ، طبیعت و فرهنگ را در هم آمیزد، زنگبار منتظر شماست.
