نوروز در تاجیکستان جشنی ملی و دیرینه است که با آداب و رسوم خاصی برگزار می‌شود. تاجیک‌ها نوروز را به‌عنوان نمادی از دوستی و زنده شدن طبیعت می‌شناسند و آن را «خیدیر ایام» به‌معنای جشن بزرگ می‌نامند.
مراسم‌های نوروزی در تاجیکستان
مراسم حوت
ماه حوت (اسفند) در تقویم تاجیکی آخرین ماه سال است و از دیرباز برای کشاورزان اهمیت ویژه‌ای داشته است. در سه شب نخست این ماه، کشاورزان تاجیک با فراهم کردن ملزومات جشن، گرد هم می‌آمدند و در اطراف آتش به شنیدن موسیقی، رقصیدن و بازی می‌پرداختند. این مراسم نمادی از آمادگی برای کشت و کار بهاری و خداحافظی با زمستان بوده است.
گل‌گردانی
در این مراسم، کودکان و جوانان تاجیک پیش از فرارسیدن نوروز به دامنه‌ها، دشت‌ها و کوه‌ها می‌روند تا گل‌های وحشی مانند «بایچیچک» (گل زردک یا سیاه‌گوش) را جمع‌آوری کنند. سپس با در دست داشتن دسته‌های گل و پوشیدن لباس‌های رنگارنگ، به روستاها و محله‌های خود بازمی‌گردند و با خواندن سرودها و ترانه‌های محلی، مژده آمدن بهار و پایان زمستان را به مردم می‌دهند.
مراسم گل‌گردانی در تاجیکستان شباهت‌هایی با آیین‌های مشابه در مناطق دیگر دارد. برای مثال، در برخی از مناطق ایران، مراسمی به نام «گل‌گردانی» یا «گل‌عروس» برگزار می‌شود که در آن کودکان و نوجوانان با جمع‌آوری گل‌های بهاری و خواندن ترانه‌های محلی، آمدن بهار را جشن می‌گیرند.
جفت‌براران
این مراسم چند روز قبل از نوروز با هدف افزایش برکت محصولات کشاورزی برگزار می‌شود. در این آیین، کشاورزان هر خانواده یک جفت گاو کشاورزی را به خیش می‌بندند و با شادی و هلهله، شخم‌زنی نمایشی انجام می‌دهند تا فصل کشت بهاره را آغاز کنند. پس از آن، غذایی مانند پلو یا نان فطیر تهیه کرده و کهنسالان را دعوت می‌کنند. در پایان، دعای برکت خوانده می‌شود: «مزید نعمت، زیاده دولت، برار کار، صحت و سلامتی خرد و کلان، رسد به بابای دهقان، خوش آمدید میهمانان».
سومنک‌پزی (سمنوپزی)
سُمَنَک‌پزی یا سمنوپزی یکی از رسوم کهن و مهم نوروزی در تاجیکستان است که با شور و شوق فراوان برگزار می‌شود. زنان تاجیک در شب‌های منتهی به نوروز، به‌صورت گروهی سمنو می‌پزند. این مراسم با رقص، آواز و دعا همراه است و سمنو به‌عنوان نمادی از خیر و برکت در سفره‌های نوروزی جایگاه ویژه‌ای دارد.
گشت عیدانه
در ایام نوروز، مردم تاجیکستان به تفرجگاه‌ها و بوستان‌های خارج از شهر می‌روند و جشن‌های مفصلی را برگزار می‌کنند. برای مثال، در شهر دوشنبه، «شهرک وحدت» با پارک بزرگ خود و در خجند «کالخوز اربابی» با باغ‌های وسیع اطرافش، میزبان مراسم گشت عیدانه هستند. در این مکان‌ها، از مهمانان و حتی افراد کم‌بضاعت با چای کبود و نان رایگان پذیرایی می‌شود و در صورت امکان، «آش پلو» نیز تهیه می‌گردد. این مراسم با برنامه‌هایی مانند بندبازی، کشتی محلی و خروس‌جنگی همراه است.
سفره‌های نوروزی
تاجیک‌ها علاوه بر سفره هفت‌سین، سفره‌های هفت‌شین و هفت‌میم نیز می‌آرایند:
- هفت‌سین: سپند (اسپند)، سبزی (هویج)، سمنک (سمنو)، سیب، سبزه (پیازچه)، سنجد و سمبوسه.
- هفت‌شین: شهد، شیر، شیرینی، شکر ناب، شمع، شمشاد و شایه اندر خوان.
- هفت‌میم: ماهی سرخ، میگو، مشک، می (نوشیدنی محلی)، میسه (گیاه کوهی بهاری)، موز و میوه
غذاهای نوروزی
زنان تاجیک در این ایام غذاها و نان‌های لذیذی مانند نان تنوری، راچله، شیرمال، کماچه، نان سمرقندی، حلوای کاردچ و حلوای کنجدی تهیه می‌کنند. همچنین، در روز دوم نوروز، غذایی به نام «باج» که از کله‌پاچه گوسفند و گندم تهیه می‌شود، پخته و با دیگران تقسیم می‌شود.
سیزده به در
در تاجیکستان، مراسمی مشابه «سیزده به در» ایرانی وجود ندارد و جشن‌های نوروزی معمولاً در یک یا دو روز اول سال نو برگزار می‌شوند. در این مدت، مردم در مکان‌هایی به نام «نوروزگاه» جمع شده و برنامه‌های مختلف فرهنگی، هنری و ورزشی اجرا می‌کنند. با این حال، برخی از تاجیک‌ها ممکن است در روز سیزدهم نوروز به طبیعت بروند، اما این رسم به‌صورت گسترده و رسمی مانند ایران برگزار نمی‌شود.
بازی‌ها و مسابقات نوروزی
نوروز در تاجیکستان تنها به دید و بازدید محدود نمی‌شود، بلکه با برگزاری بازی‌ها و رقابت‌های ورزشی محلی همراه است. از جمله این بازی‌ها می‌توان به اسب‌سواری، کشتی‌گیری، خروس‌جنگی، مسابقات طناب‌کشی و به‌ویژه «بزکشی» اشاره کرد. در بازی بزکشی، بیش از صد سوارکار تلاش می‌کنند تا لاشه یک بز سر بریده را از روی زمین برداشته و برای کسب امتیاز، آن را در میدان مسابقه حمل کنند. این بازی که سابقه‌ای چند قرنی دارد، از مهیج‌ترین بخش‌های جشن‌های نوروزی تاجیکستان محسوب می‌شود.
جمع بندی
نوروز در تاجیکستان، نه‌تنها آغاز سال نو، بلکه نمادی از زندگی دوباره، دوستی، همبستگی اجتماعی و پاسداشت فرهنگ کهن ایرانی است. این جشن در سراسر کشور با آیین‌های رنگارنگی چون سومنک‌پزی، گل‌گردانی، مراسم حوت، جفت‌براران، گشت عیدانه، بازی‌های سنتی و بزکشی برگزار می‌شود. مردم با تهیه غذاهای محلی، دید و بازدید، اجرای سرودها و رقص‌های محلی، به استقبال بهار می‌روند. سفره‌های نوروزی متنوع مانند هفت‌سین، هفت‌شین و هفت‌میم، در خانه‌ها گسترده می‌شود و هرکدام نمادی از فراوانی، سلامتی و خوشبختی‌اند.
