اگر به دنبال جایی هستید که تاریخ کهن ایران را در دل کویر تجربه کنید، قلعه کرشاهی یکی از جذابترین مقصدهای گردشگری اصفهان است.
این دژ خشتی عظیم که به نام قلعه دزدها هم شناخته میشود، در حاشیه کویر مرکزی ایران و نزدیک آران و بیدگل قرار دارد. با دیوارهای بلند و برجهای دیدبانیاش، حس میکنی وارد یک داستان قدیمی شدهای. این قلعه نه تنها دومین بنای بزرگ خشتی ایران بعد از ارگ بم است، بلکه پر از رمز و رازهایی از دوران پیش از اسلام تا قاجار. بیایید با هم قدم بزنیم داخل این دژ متروکه و ببینیم چه داستانهایی پشتش پنهان است.
تاریخچه قلعه کرشاهی؛ از دوران پیش از اسلام تا حمله مغول
قلعه کرشاهی یکی از قدیمیترین بناهای دفاعی ایران به شمار میرود. کارشناسان معتقدند شالوده اولیه آن به پیش از اسلام برمیگردد، یعنی احتمالاً از دوران ساسانیان یا حتی قبلتر. نام کرشاهی از «کاریز شاهی» گرفته شده، چون در اطرافش قناتهایی وجود داشته که آب را به مزارع میرسانده.
در دوره حمله مغول، این قلعه نقش کلیدی داشت. سربازان ایرانی از اینجا در برابر یورش دشمنان از مسیر کویر مقاومت کردند و حتی در جنگی نابرابر، مغولان را عقب راندند. بعدها در دوران قاجار، این دژ دوباره مرمت شد و به پایگاه یکی از یاغیان معروف یعنی نایب حسین کاشی تبدیل شد. آثار گلولههای توپ هنوز روی دیوارها دیده میشود و نشان میدهد که اینجا صحنه نبردهای سختی بوده.
این قلعه در سال ۱۳۸۱ به عنوان اثر ملی ثبت شد و امروزه یکی از مهمترین جاذبههای تاریخی آران و بیدگل است. با وجود متروکه بودن، همچنان شکوه معماریاش گردشگران را مجذوب میکند.
موقعیت جغرافیایی قلعه کرشاهی؛ در قلب کویر آران و بیدگل
قلعه کرشاهی در شمال شرقی ابوزیدآباد و در بخش کویرات شهرستان آران و بیدگل واقع شده. فاصلهاش از شهر ابوزیدآباد حدود ۳۰ کیلومتر است و در جنوب کویر بند ریگ و نزدیک ارتفاعات کوه یخاب قرار دارد. این موقعیت استراتژیک باعث شده در گذشته کنترل مسیرهای کاروانی از کویر را در دست داشته باشد.
اگر از کاشان به سمت آران و بیدگل میروید، بعد از ابوزیدآباد به روستای قاسمآباد میرسید و از آنجا جاده خاکی به سمت شمال میرود. حدود ۳۰ کیلومتر رانندگی کنید تا به قلعه برسید.
مسیر دوم از جاده مرنجاب به سمت سفیدآب و سپس حاشیه غربی کوههای یخاب است. مسیر سوم هم از محیطبانی سفیدآب مستقیم به قلعه میرسد.بهترین زمان بازدید بهار و پاییز است، چون تابستان خیلی گرم و زمستان سرد است. حتماً آب و غذا همراه ببرید، چون امکانات رفاهی در کویر کم است.
معماری و ویژگیهای منحصربهفرد قلعه کرشاهی
قلعه کرشاهی با مساحت بیش از یک هکتار، یکی از کاملترین قلعههای دفاعی منطقه است. دیوارهای ضخیم ۴ تا ۵ متری از خشت و گل ساخته شده و ۹ برج دیدبانی بلند دارد. حیاط مرکزی بزرگ با حوض انبار آب، اتاقهای شاهنشین زمستانی و تابستانی، اصطبلهای وسیع و انبارهای بزرگ، همه چیز برای زندگی طولانیمدت در زمان محاصره طراحی شده.
معماری آن کاملاً بومی است و از خاک کویر استفاده شده. برجها برای دیدبانی عالی هستند و دیوارها طوری ساخته شده که در برابر حمله مقاوم باشد. داخل قلعه هنوز ردپای قنات و مزارع قدیمی دیده میشود که نشان میدهد اینجا فقط دژ نبوده، بلکه یک مزرعه بزرگ هم بوده.
متأسفانه در سالهای اخیر به خاطر حفاریهای غیرمجاز و بادهای کویر، بخشی از برجها آسیب دیده، اما همچنان ارزش بازدید دارد.
چرا قلعه کرشاهی مرموز و متروکه است؟
نام «قلعه دزدها» از داستانهای محلی میآید. گفته میشود در دوره قاجار، راهزنان و یاغیان اینجا پناه میگرفتند. داستانهای عاشقانه و ماجراجویانه زیادی درباره ساکنان سابقش وجود دارد. امروز متروکه است، اما همین متروکه بودنش جذابیت دارد؛ انگار زمان در اینجا متوقف شده.
گردشگران عاشق این حس مرموز هستند؛ سکوت کویر، صدای باد در دیوارهای خشتی و تصور اینکه شاید روح سربازان قدیمی هنوز اینجا بچرخد!
چگونه به قلعه کرشاهی برویم و نکات بازدید
برای رسیدن به قلعه، از کاشان به سمت آران و بیدگل بروید. بعد از ابوزیدآباد، به روستای قاسمآباد بروید و سپس جاده خاکی شمالی را دنبال کنید. خودروهای دو دیفرانسیل بهتر است، چون مسیر خاکی و گاهی ناهموار است. فاصله از تهران حدود ۳۵۰ کیلومتر است.
نکات مهم:
- حتماً GPS یا نقشه آفلاین داشته باشید.
- آب، کلاه و کرم ضدآفتاب فراموش نشود.
- از حفاری یا آسیب به بنا خودداری کنید.
- بهترین زمان بازدید صبح زود یا غروب است تا از گرما در امان باشید.
- میتوانید با تورهای کویرگردی همراه شوید که از کمپ متینآباد یا کاروانسرای مرنجاب حرکت میکنند.
قلعه کرشاهی؛ گنجینهای پنهان در دل کویر
قلعه کرشاهی نه فقط یک بنای تاریخی، بلکه نمادی از مقاومت ایرانیان در برابر سختیهای کویر و دشمنان است.
اگر به دنبال جایی هستید که هم تاریخ بخوانید، هم کویر را تجربه کنید و هم عکسهای فوقالعاده بگیرید، اینجا بهترین انتخاب است. دفعه بعد که به اصفهان سفر کردید، حتماً یک روز را به این دژ مرموز اختصاص دهید؛ پشیمان نمیشوید!
